Svör við spurningum

 Ég er kennaramenntuð og kenndi 6 ára bekk fyrir 13 árum síðan (vinn við annað í dag). Ég kenndi lestur samkvæmt hljóðaaðferð og gekk það mjög vel. Ég kenndi dóttur minni að lesa 5 ára fyrir 4 árum síðan samkvæmt  þessari aðferð (á öll kennslugögn hér heima). Nú ætla ég að kenna yngri dóttur minni 4 og hálfs árs að lesa en ég man ekki röðina á stöfunum sem á að kenna eftir. Ég man að O kom fyrst og svo S eða I en hef týnt listanum yfir röðina sem á að kenna stafina. Getið þið vinsamlegast sent mér lista yfir í hvaða röð á að kenna bókstafina samkvæmt þessari aðferð?

Lestrarsérfræðingar eru flestir sammála um að best sé að byrja á að kenna algenga stafi sem eru ólíkir bæði hvað varðar hljóð og útlit. Tilgangur þess er að reyna að koma í veg fyrir að börnin rugli saman útliti og hljóðum rétt á meðan þau eru að skilja hvernig tengslum stafa og hlóða er háttað og ná tökum á umskráningarfærni. Stundum er einnig gengið út frá stöfum sem barnið þekkir nú þegar svo sem þeirra eigin staf og upphafsstöfum annarra í fjölskyldunni. Margir styðjast við stafaröð í lestrarbókum sem þeir leggja til grundvallar kennslunni. Ekki er ólíklegt að þú hafir stuðst við stafaröð lestrarbókarinnar Við lesum A þegar þú kenndir eldri dóttur þínni. Hún byrjar einmitt á stafnum O og síðan koma stafirnir í, a, l, á, s, ó, i, m, u, r, ú, f, ö, v, e, j, n, é, h, þ, æ, ð, k, g, t, d, p, b, y, ý, au, ei, ey.  Ef þessari röð er fylgt þá eru g og k, t og d og p og b kenndir hver á eftir öðrum. Í ljósi þess sem áður er sagt um hljóðlíka stafi er sennilegra skynsamlegra að kenna þá með lengra millibili.

Ég á mjög erfitt með að einbeita mér við að lesa, sérstaklega fyrir próf. Oft fer ég að hugsa um eitthvað allt annað og svo er ég kannski búin með nokkrar blaðsíður og man ekkert hvað ég var að lesa. Hvað get ég gert til að ná betri einbeitingu?

Einbeitingarleysi er algengt vandmál hjá öllum sem stunda nám og er oft tengt áhuga á efninu. Þegar einbeiting er lítil er e.t.v. hægt að styðjast við eitthvað af eftirfarandi atriðum:

Að reyna að sökkva sér niður í efnið þannig að áhugi vakni sem ýtir undir einbeitingu, eftirtekt og þar með árangur af lestrinum. Mikilvægt er að sitja við borð og hafa námsumhverfið þannig að utanaðkomandi áhrif trufli sem minnst.

Að þekkja og vera meðvitaður um eigin námsferli og aðferðir sem nýtast til að ná einbeitingu og innihaldi lesefnis. Í því felst m.a. að geta fylgst jafnóðum með því sem lesið er og flokkað námsefnið niður í hæfilega stórar einingar til þess að geta síðar tengt þær saman í heild. Áður en sú vinna hefst getur verið gott að vera búin að fá yfirlit yfir efnið, t.d. með því að lesa yfir glósur frá kennara, lesa formála, yfirlitskafla eða samantekt og fara yfir lykilhugtök til að athuga skilning á þeim. Einnig getur verið gott, ef hægt er, að biðja einhvern sem er vel að sér um efnið að segja frá því í stuttu máli. Með þessu móti er búið að undirbúa hugann fyrir lesturinn þannig að móttakan/einbeitingin er betri (Swanson, Howard og Sáez, 2007; Vance og Mitchell, 2006). Að lestri loknum eða í lok hvers kafla er mikilvægt að draga saman, ýmist í huganum, skriflega eða í umræðum, það sem búið er að lesa (National Reading Panel, 2000; Walpole og McKenna, 2007).

Að lesa stutta kafla í einu, t.d. eina eða tvær málsgreinar. Stoppa og spyrja sig út úr því sem lesið var. Hvað var ég að lesa, hvernig tengist það því sem ég er búin að lesa og fyrri þekkingu/reynslu minni?  Mjög margar rannsóknir á minnistækni, einbeitingu  og lesskilningi sýna gagnsemi þess að skoða samhengi í texta og hvernig það sem lesið er tengist eigin reynslu og þekkingu (Lorch, Berthiaume, Milich og Broek, 2007; Harvey og Goudvis, 2007; Kauffman,2005).

Að svara beinum spurningum úr textanum ýmist jafnóðum í huganum eða að skrifa þær niður og lesa síðan til upprifjunar. Það er einnig mjög gagnlegt að búa til spurningar úr texta því til þess að geta það þarf að lesa efnið vel.

Að skrifa niður aðalatriðin um leið og lesið er. Þó það geti verið seinleg leið þá er hún yfirleitt árangursrík.

Að nota yfirstrikunarpenna til að merkja við aðalatriði og lesa síðan yfirstrikanir til upprifjunar.

Að ræða efnið við einhvern sem er einnig nýbúin að lesa sama efni. Þannig festast minnisatriði oft betur í minni og hægt er að ræða ýmis óvissuatriði.

Að lesa og hlusta um leið. Þá er um að ræða að lesa upphátt, hlusta á disk/snældu um leið og lesið er eða nota þul/talgervil. Sjá nánar um hljóðbækur, þuli/talgervla og aðra stafræna tækni á vefnum undir Þjónusta – tölvutækni http://lesvefurinn.khi.is/tolvutaekni  Í þessu samhengi er hægt að benda á mikið af upplesnu efni á Skólavefnum (http://www.hlusta.is/ ) og á vef Námsgagnastofnunar http://nams.is/hljodbaekur/

Að nota hugarkort, en þau geta hjálpað til við að flokka þekkingu og muna aðalatriði og innbyrðis tengsl á milli þeirra, sjá nánar um þau og tilvísanir til notkunar á þeim hér á vefnum undir Þjónusta – Tölvutækni – Glósutækni  http://lesvefurinn.khi.is/glosutaekni

Við lestur skáldsögu eða bókmennta getur verið gott að styðjast við söguramma, nokkurs konar leiðarkort sem getur t.d. verið eftirfarandi:

1. Titill sögunnar:
2. Aðstæður:
3. Sögupersónur (aðal- og aukapersónur):
4. Vandi sem þarf að leysa/markmið sögunnar:
5. Markmið sögunnar (hvers vegna þarf að leysa vandann?/hvers vegna er sagan skrifuð?):
6. Hvernig er vandamálið leyst/hvernig tekst höfundi að koma markmiðum sínum til skila? Hér geta verið nokkuð mörg skref til lausnar vandanum sem hægt er að lista niður.
7. Lausn/sögulok: Hvernig leystist úr málum?
                         (Lorch, Berthiaume, Milich og Broek, 2007)

 Ég er að leita að einhverri upptalningu/lista/skrá á því hvaða greiningargögn/tæki eru til til hér á íslensku til að greina málþroska og dyslexíu.

Þú finnur yfirlit yfir íslensk greiningargögn undir tenglinum Kennsla–Greining og mat–Greining, http://lesvefurinn.khi.is/kennsla_greining .
Undir tenglinum Greining og mat er einnig yfirlit yfir skimunar- og yfirlitspróf. Undir myndtenglinum Tengls lesturs og máls,  http://lesvefurinn.khi.is/tengsl_lesturs_og_mals er upptalning á prófum og matslistum sem mikið eru notuð/notaðir í leikskólum.

Dóttir mín verður fjögurra ára í maí og mig langar að kenna henni að lesa. Hún kann flesta stafi. Eru einhver námskeið sem þið vitið um sem kenna fjögurra ára börnum að lesa?

Það eina sem við vitum um með vissu og getum bent á er Lestrarskóli Helgu Sigurjónsdóttur, en á vefsíðu hans er getið um lestrarkennslu ungra barna, vefslóð http://www.skolihelgu.is/ie/lesskoli.html .

Börn á þessum aldri eru gjarnan á leikskólum mestan hluta dagsins, og þar er oftast unnið með undirbúning lestrarnáms. Lestrarnámið byggir fyrst og fremst á tungumálinu, færni barnsins við að skilja málið og nota það. Vinna með bókstafi og hljóð þeirra tengist hljóðkerfisþætti tungumálsins, einkum hljóðavitund barnsins, en lesskilningurinn byggir á orðaforða og hæfni barnsins til að tjá sig á tungumálinu. Því er mikilvægt að huga að báðum þessum þáttum lestrarnámsins.

Gott er að undirbúa börnin fyrir lestrarnámið með því að lesa fyrir þau, en þekking á ritmálinu er mikilvægur undirbúningur að lesskilningi síðar meir. Hljóðkerfisþátturinn tengist hins vegar fremur talmálinu, hæfni barnsins til að greina hljóð tungumálsins og vinna með þau. Að læra þulur, vísur, söngva og rím er góð leið til að þjálfa hljóðkerfið. Sum börn eru tilbúin til að hefja vinnu með stafi og hljóð upp úr fjögurra ára aldri en oft er talið að 5 – 6 ára aldurinn sé kjörtími fyrir lestrarnámið. Þó börn kunni bókstafina er ekki endilega víst að þau séu tilbúin til að læra að lesa, svo þú skalt vera við öllu búin. Það er  mikilvægt að foreldrar hugi vel að undirbúningi lestrarnámsins og búi börnin undir það, svo ef stúlkan þín sýnir ekki áhuga á að læra að lesa núna er margt annað sem þú getur gert til að undirbúa hana undir lestrarnámið. Slík vinna eflir móttækileika barnanna og auðveldar þeim að takast á við lestrarnámið þegar þar að kemur.

 Sjá nánar um forsendur lestrarnáms hér á vefnum undir tenglinum Til foreldra – Leiðbeiningar - Forsendur lestrarnáms: http://lesvefurinn.khi.is/forsendur_lesturs . Undir sama tengli má einnig sjá nánar um þjálfun lestursins http://lesvefurinn.khi.is/lestrarthjalfun

Mér leikur forvitni á að vita hvort að það sé til einhvers konar tæki sem getur lesið fyrir mann bækur? Ef svo er, getið þið þá bent mér á þá síðu?

Þessi tæki eru vissulega til og nefnast talgervlar eða þulir. Þú getur séð upplýsingar um þær hér á vefnum undir liðnum Þjónusta – tölvutækni – Þulir/talgervlar http://lesvefurinn.khi.is/thulir_talgervlar
Þar eru einnig aðrir tenglar sem sýna hvar nánari upplýsingar er að finna um notkun þeirra og hvernig hægt er að nálgast þá.

Ef þér finnst erfitt að finna út úr þessu er góð leið að hafa samband við Tölvumiðstöð fatlaðra, panta tíma og fá ráðleggingar. Þá má einnig snúa sér til Félag lesblindra á Íslandi sem vilja styðja við bakið á fólki sem þarf aðstoð varðandi lestrarerfiðleika.

Skoðaðu líka tengilinn: Hljóðbækur undir valmöguleikanum Þjónusta hér á vefnum, en þar sérðu hvernig nýta má hljóðbækur til aðstoðar við nám og til að auka lestrarfærni. Þá má benda á vef Námsgagnastofnunar (www.nams.is ) og hljóðbókasíðuna ( www.hlusta.is) á vegum Skólavefsins.is, en þar er að finna fjölbreytt úrval af hlustunarefni sem hægt er að hlusta á í tölvunni, hlaða inn á iPod eða skrifa inn á geisladiska.

Mín spurning er sú, hvort gott sé að byrja á að kenna nemendum í 1. bekk tvo stafi á viku?

Samkvæmt nýjustu rannsóknum á áhrifaríkri lestrarkennslu og kenningum um einstaklingsmiðað nám er mælt með að stafþekking nemenda sé athuguð við upphaf fyrsta bekkjar, áður en lestrarkennslan hefst.  Rannsóknir sýna jafnframt að ekki er hægt gera ráð fyrir því að allir fari á sama hraða gegnum lestrarnámið, sum börn þurfa lengri tíma en önnur, meiri endurtekningu og upprifjun, einmitt til að fyrirbyggja að vandamál komi upp. Mikilvægt er að fylgjast vel með hverju og einu barni til að vera viss um að allir séu að fá kennslu við hæfi. Þetta á ekki aðeins við um börn sem eru í áhættuhóp vegna lestrarerfiðleika heldur einnig hin sem lengra eru komin og þurfa líka kennslu við  hæfi.

Stafaþekking og næmi hljóðkerfisvitundar við upphaf grunnskóla eru áhættuþættir í lestrarnámi barna og oft er það svo (þó ekki alltaf) að þeir sem lenda í lestrarerfiðleikum seinna meir eiga einmitt erfitt með að læra stafi og hljóð þeirra og festa þá í minni af nákvæmni og öryggi. Það þarf því að fara hægar í sakirnar með þau börn, gefa þeim færi á endurtekningu og markvissri vinnu með stafi og hljóð til að tryggja að þau nái örugglega fullkomnum tökum á þessum grundvallarþáttum sem byrjendanám í lestri byggir á.  Annars er meiri  hætta á að þau nái ekki nægilega góðum tökum á lestranáminu, missi móðinn og jafnvel gefist upp.  Hins vegar eru alltaf einhver börn þegar búin að læra stafina og jafnvel farin að lesa þegar þau koma í 1. bekk og þau börn ættu að vera tilbúin að fást við önnur viðfangsefni lestrarnámsins.

Dóttir mín er 4 ára. Við fluttum til Bandaríkjanna fyrir nokkrum mánuðum og verðum hérna í 4 ár. Hún er í leikskóla hérna í USA þar sem verið er að kenna stafina. Krakkar byrja 5 ára í grunnskóla, og hún mun því byrja í grunnskóla næsta haust (og þá er strax byrjað að kenna að lesa). Þegar við flytjum aftur til Íslands, þá mun hún byrja í 8 ára bekk.

Spurning 1: Á ég að kenna henni núna stafina á íslensku og að læra að lesa á íslensku - eða ensku?

Miðað við þær aðstæður sem þú lýsir þarf dóttir þín að tileinka sér lestur á ensku og því er sennilega best að styðja hana við það. Mikilvægt er að hún læri tengsl stafa og hljóða, skilji að stafirnir tákna málhljóð sem orð eru búin til úr og að hún skilji orðin sem hún er að umskrá/lesa. Ef þessi þáttur gengur vel og málskilningur hennar á ensku eflist um leið og lestrartæknin þá ætti yfirfærslan að verða henni auðveld varðandi lestur á íslensku, jafnvel þótt sum hljóðin sem stafirnir standa fyrir séu ekki nákvæmlega eins. Einnig er afar mikilvægt að viðhalda íslenskunni, tala mikið við hana, lesa fyrir hana og efla orðaforðann með öllum ráðum. Þannig undirbýrðu hana vel fyrir lestrarnámið á íslensku.

Hún ber nokkur orð furðulega fram, þrátt fyrir að ég reyni að leiðrétta hana virðist hún ekki heyra muninn. Segir t.d. sövu í stað sögu. Einnig er hún byrjuð að bera orðin á ensku furðulega fram t.d. dan í stað dad (pabbi).

Spurning 2: Eigum við að fara með hana strax til einhvers talmeinafræðings, eða er betra að bíða með það í einhvern tíma?

Það er mjög gott að vera vakandi fyrir öllum frávikum og fylgjast vel með börnunum því framburðarerfiðleikar geta verið áhættuþáttur varðandi lestrarerfiðleika, þótt það sé alls ekki í öllum tilvikum. Í þessu sambandi er mikilvægt að hafa í huga að það eru ekki bein tengsl milli lestrarerfiðleika og málerfiðleika, en það fer eftir eðli vandamálsins.
Að sögn talmeinafræðinga eru framburðarerfiðleikar eins og þú gefur dæmi um, þ.e. sava í stað saga nokkuð algengir meðal barna á hennar aldri og þurfa því ekki að vera ávísun á neitt alvarlegra. Vissara er þó að fylgjast með og láta athuga heyrnina ef þú hefur ekki þegar gert það. 

Hugsanlega má rekja framburðarerfiðleika í enskunni til þess að barnið er nýkomið í nýtt málumhverfi og það gæti verið óöruggt eða stressað.  Eftir að hafa heyrt nokkrar reynslusögur frá mæðrum í svipuðum aðstæðum og þú lýsir eru viðbrögð barnanna afar mismunandi. Eitt barnanna talaði ekki neitt fyrsta mánuðinn sem það var í skólanum, önnur voru með ýmsar útgáfur af orðum og framburði sem hurfu þegar börnin náðu betri tökum á málinu og urðu öruggari í nýju umhverfi.

En samt sem áður er vert að hafa í huga að framburðarerfiðleikar eru einn af áhættuþáttum varðandi lestrarerfiðleika seinna meir og því er mjög gott að hafa varan á og leita til mál-sérfræðinga ef framhald verður á þeim. Það er því mjög gott að vera vakandi gagnvart öllum þessum þáttum í ykkar aðstæðum og hlúa vel að móðurmálinu jafnhliða enskunáminu.

Sonur min hefur verið greindur með lesörðugleika sem felast í því að hann virðist eiga erfitt með að muna texta. Hann er í 9. bekk og erfiðleikarnir komu í ljós í 8. bekk. Hann var með góðar einkunnir fyrir þann tíma og átti ekki í neinum námsörðugleikum.
Núna skyndilega hrapa einkunnir niður í öllum fögum og einnig virðist þetta hafa áhrif á stærðfræðikunnáttu og það sem hann hefur lært áður virðist hafa dottið út. Hann er orðinn neikvæður og kominn með minnimáttarkennd vegna alls þessa.

Mínar spurningar er þessar: Eru til fleiri námstækniaðferðir en að glósa upp úr texta sem hann gæti nýtt sér? Hvað heitir þessi tegund lestrarerfiðleika og hvernig er þetta flokkað?
Eru einhverjar sérstakar greinar eða síður sem ég ætti að lesa til að finna út raunhæfar námstækniaðferðir til viðbótar við að lesa og glósa og hvernig er best að nálgast þetta á sem jákvæðastan hátt til að skaða ekki sjálfsímynd hans eins og virðist vera að byrja núna?

Flest bendir til þess að vandamál sonar þíns séu sértækir lesskilningserfiðleikar, en þú getur séð nánari útskýringar á þeim undir Leiðbeiningar-Til foreldra- Algengar spurningar: http://lesvefurinn.khi.is/spurningar#sersteakir

Lestur byggist á færni í tungumálinu. Að lesa úr bókstafstáknunum byggist á hljóðkerfisvitund og kallast umskráning (http://lesvefurinn.khi.is/umskraning). Lesskilningur byggist á málskilningi og orðaforða (http://lesvefurinn.khi.is/lesskilningur). Til þess að lesturinn beri árangur þarf lesandinn að ná tökum á báðum þessum þáttum (umskráningu og lesskilningi) en hann þarf líka að geta lesið fyrirhafnarlaust, hratt og sjálfvirkt. Sjá nánar síðu http://lesvefurinn.khi.is/hvad_er_lestur

Lesefni /námsefni þyngist mikið á unglingastigi og því skiptir miklu að nemandi hafi iðkað lestur jafnt og þétt bæði til að auka sjálfvirkni/leshraða og efla orðaforða. Á þessu stigi skólagöngunnar er orðaforði nemenda áhættuþáttur varðandi erfiðleika í námi (http://lesvefurinn.khi.is/media_lesskilningur   http://lesvefurinn.khi.is/ordafordi ). Eins getur lítil sjálfvirkni (http://lesvefurinn.khi.is/lesfimi ) í lestri komið niður á minnisþættinum þar sem athyglin beinist þá í of miklum mæli að umskráningunni á kostnað þess að skilja merkingu textans í samhengi og heild. Mestu erfiðleikar þeirra sem eiga í vanda með lesskilning er að draga ályktanir af því sem lesið er. Að ráða í textann, lesa á milli línanna, þ.e. að átta sig á því sem sagt er og því sem ekki er sagt en skiptir samt máli fyrir heildrarmerkingu textans. Þess vegna gæti verið gott að nota stundum hljóðsnældur við lesturinn til að hlusta á upplesturinn um leið og lesið er í hljóði og fylgjast með hvort það auðveldi nemendum að ná lesskilningi. Sjá einnig undir Þjónusta-Tölvutækni-Hljóðbækur http://lesvefurinn.khi.is/hljodbaekur

Þú minnist á sjálfsmyndina, en það skiptir einmitt miklu máli að hafa sjálfstraust og áræði. Óöryggi og kvíði kemur niður á skammtímaminni sem er mikilvægur þáttur við að ná innihaldi lesefnis. Besta leiðin til að yfirvinna óöryggi og kvíða er að hjálpa nemendum til að ná árangri og vinna ákveðna áfangasigra. Þess vegna er mikilvægt að byrja í smáum en markvissum skrefum sem hægt er að meta með jöfnu millibili svo nemendur sjái að þeir nái árangri.

Ein árangursríkasta leiðin til að efla lesskilning er að æfa nemendur í að spyrja spurninga úr textanum sem þeir lesa. Gott er að byrja með stuttan texta og ræða svörin. Með tímanum æfast nemendur við að spyrja sig spurninga um leið og þeir lesa til að fylgja efnisþræði betur eftir og viðhalda áhuga á lestrinum.

Einnig er afar mikilvægt að þjálfa nemendur í að taka próf. Æfa þá í að lesa prófspurningar og átta sig á innihaldi spurninganna t.d. hvort spurt er um eitt atriði eða fleiri þar sem sumar spurningar eru margþátta. Jafnframt þarf að kenna nemendum að svara krossaspurningum með útilokun. Sumum finnst betra að svara krossaspurningunum fyrst í huganum áður en þeir líta á möguleikana og leita síðan að svarmöguleikanum sem passar best við svarið þeirra.

Oft er vandamál nemendanna að þeir koma ekki þekkingunni rétt frá sér og því þarf að æfa þá í að svara spurningum og skrifa niður svör.

Sjá meira um lesskilningserfiðleika undir Kennsla – Lesskilningur http://lesvefurinn.khi.is/kennsla_lesskilningur

Þá er gott að æfa aðferðir við að leggja á minnið/læra utan að því nemendur með mál- og lestrarörðugleika geta verið með slakt skammtímaminni. Mikilvægt er að gera nemendur meðvitaða um eigin minnisaðferðir (metacognitive memory training), að gera  þeim kleift að þróa eigin skilning á hvernig minnið vinnur og eigin hæfileikum til að nota aðferðir sem þeir annars hafa ekki sjálfvirkan/greiðan aðgang að. Slík vinnubrögð stuðla að betra STM (skammtímaminni) og aukinni yfirfærslu til LTM (langtímaminni) sem síðan hefur áhrif á minnishæfni (endurheimt úr minni), nám og sjálfsálit.

Til eru nokkar algengar aðferðir sem þjálfa endurheimt (recall) úr STM sem hægt er að kenna með nákvæmum hætti: 

Að tengja við þekkt atriði/tengsla-aðferðir
Þjálfun með sífelldri endurtekningu
Að sjá fyrir sér hluti/myndrænt minni
Að búta niður í smærri einingar
Flokkun
Yfirfærsla og alhæfingar/ályktanir.

Nokkrir hafa óskað eftir að kaupa bókina  Lesblinda - Dylexía - fróðleikur og ráðgjöf .

Hún er ekki til sölu á okkar vegum, en Félag lesblindra á Íslandi hefur tekið að sér að selja hana, sjá nánar á vefsíðu þeirra

 http://www.fli.is/index.php?option=content&task=view&id=21&Itemid=47

Hvert eiga þeir sem eru lesblindir að snúa sér ef þeir vilja fara aftur í skóla?

Hvar fá þeir réttar upplýsingar um stuðning og réttindi sín?

Hvert best er að leita getur farið eftir því hvert hugur stefnir og hvaða grunnmenntun er fyrir hendi.

Hér á eftir verða taldir upp nokkrir möguleikar:

Námsflokkar Reykjavíkur

Í Námsflokkum Reykjavíkur er fólki eldra en 16 ára boðið upp á grunnnám. Kennt er námsefni efstu bekkja grunnskóla í ensku, íslensku, dönsku og stærðfræði. Lögð er áhersla á að sníða námið að þörfum hvers og eins. Fólk getur því hafið nám hvenær sem er, tekið það á þeim hraða sem því hentar og lokið því hvenær sem er. Mikil áhersla er lögð á námstækni. Próf eru í boði, en eru valfrjáls.
Námið er ætlað þeim sem:

• eru 16-18 ára og hafa ekki lokið grunnskólaprófi (þessi hópur verður að taka próf)
• eru eldri en 18 ára og ekki hafa lokið grunnskólaprófi
• vilja rifja upp grunnskólanámið
• vilja geta aðstoðað börnin sín betur við heimanám

Sjá meira á eftirfarandi vefslóð: http://www.rvk.is/desktopdefault.aspx/tabid-1560

Í Námsflokkum Reykjavíkur er Reykvíkingum eldri en 16 ára einnig boðið upp á ókeypis náms- og starfsráðgjöf á þjónustumiðstöðvum borgarinnar.
Ráðgjöfin getur falist í eftirfarandi atriðum eftir þörfum hvers og eins: 

• að meta styrkleika fólks og leggja fyrir áhugasviðspróf
• að ráðleggja um námsleiðir utan og innan Námsflokkanna
• að finna leiðir vegna sértækra námsörðugleika t.d. lestrarörðugleika
• að finna leiðir til að fjármagna nám
• að ráðleggja um námstækni
• að kenna markmiðssetningu
• að fylgjast með námsframvindu og hvetja til dáða
• að aðstoða við gerð ferilskrár og starfsval

Sjá nánar á  vefsíðunni http://www.rvk.is/desktopdefault.aspx/tabid-1561

Námsflokkar Hafnarfjarðar

Meginmarkmið Námsflokka Hafnarfjarðar er að:

• bjóða almenningi tækifæri til að efla grunnmenntun sína og stuðla að aukinni þátttöku fólks í námi og hagnýtri fræðslu
• verða við óskum einstaklinga og hópa um áhugaverð fræðslu- og kynningarnámskeið
• veita almenningi ráðleggingar um námsval og námsleiðir að markmiðum, sé eftir því leitað.
• sinna ýmis konar sí- og endurmenntun
• Þar er einnig lögð áhersla á að efla tengsl við aðra skóla í Hafnarfirði og boðið upp á starfsnám fyrir ófaglært fólk í atvinnulífinu.

Sjá nánar á vefsíðu þeirra:  http://www.nhms.is/index.php?option=com_content&task=view&id=58&Itemid=68

Framhaldsskólar

Til að fá upplýsingar varðandi framhaldsskólanám er sennilega best að leita til  námsráðgjafa eða þeirra aðila sem sjá um námsstuðning og ráðgjöf fyrir lesblinda í hverjum skóla fyrir sig. Nánari upplýsingar má yfirleitt finna á vefsíðum þeirra.

Háskólanám

Varðandi nám í háskóla er hægt að hafa samband við  Náms- og starfsráðgjöf Háskóla Íslands (NSHÍ), sjá nánari upplýsingar hér á vefnum undir Þjónusta – Skólar – Háskólar : http://lesvefurinn.khi.is/haskolar eða á síðu skólans : http://www2.hi.is/page/namsradgjofHI

Sjá einnig vefsíðu Háskólans í Reykjavík undir Stúdentaþjónusta/námsráðgjöf  HR  http://www.ru.is/?PageID=2197

Félag lesblindra á Íslandi

Hægt að leita ráða hjá lesblindu fólki sem hefur reynslu af því að byrja aftur í námi  og/eða til félagasamtaka eins og Félags lesblindra á Íslandi (vefslóð http://www.fli.is/). Þar eru örugglega aðilar sem geta gefið góð ráð og veitt aðstoð við að komast í samband við fólk sem hefur reynslu á þessu sviði.

Spurt var um forrit (talgervil/þul) sem les enskan texta.

Natural reader er forrit sem les enskan texta á tölvutæku formi. Forritið er ókeypis og hægt er að hlaða því beint inn á hvaða tölvu sem er. Sjá nánar                   http://www.naturalreaders.com/

Einnig má benda á forritin Easy Tutor, Röggu og ViTal, sjá nánar undir Þjónusta -Tölvutækni hér á vefnum http://lesvefurinn.khi.is/thulir_talgervlar

Góðan dag. Ég á 11 ára son sem er með lesblindu. Hann fær ágætis þjónustu í skólanum með námið, er með sér námsskrá og stuðning í bekk. Hann fær hljóðbækur með flestu námsefni en ekki öllu og þarf því að lesa sumt en það gengur mjög illa. Hann hefur í raun ekki þurft að lesa síðan hann kom í þennan skóla í fyrra (2007), en að mínu mati getur hann ekki lesið. Ef hann les þá getur hann ekki sagt mér hvað það var sem hann var að lesa. Það fer sem sagt ekki inn það sem hann les þótt hann staulist í gegnum það. Hann reynir oft að lesa heima bækur eða blöð en finnur að hann getur það ekki svo hann er ekki mikið í því. Hafið þið einhver ráð fyrir mig?

Það tekur yfirleitt lengri tíma fyrir nemendur með lesblindu að læra að lesa en aðra nemendur. Flestir þeirra ná þó þokkalegum tökum á lestri. Það eru samt sem áður alltaf einhverjir þættir sem geta spilað inn í og truflað framfarir nemenda. Í fyrsta lagi ef aðrar fylgiraskanir eru fyrir hendi svo sem athyglisbrestur, ofvirkni og saga um seinkaðan málþroska. Í öðru lagi má nefna ófullkomin kennsla, tíð skólaskipti og búseta erlendis.

Nemandi sem er 11 ára og hefur ekki náð tökum á aldursvarandi lesefni þarf áfram markvissa lestrarkennslu. Miklu skiptir að æfingatexti sé ekki of erfiður. Miðað er við að nemandi geri ekki fleiri en 7 villur í 100 orða lestexta. Texti ætlaður til lestrarþjálfunar þarf að vera það léttur að nemandi geti lesið hann tiltöluleg auðveldlega. Þetta er algjört skilyrði þess að nemandi fáist til að lesa eða takast á við lesturinn.

Kennslan þarf að vera þannig að hann vinni sigra en ekki ósigra. Hann á að lesa lítið í einu, en lesa aftur það sama til þess að efla sjónrænan orðaforða. Sjónrænn orðaforði er safn orða í langtímaminni sem nemandi hefur tiltæk og þekkir um leið og þau  ber fyrir augun og er raunar forsenda þess að teljast læs. Vandi lesblindra felst yfirleitt í því að þeir eru lengi að byggja upp sjónrænan orðaforð af því að hljóðgreining þeirra er slök. Það sést best á þeim villum sem þeir gera í stafsetningu. Forsendur fyrir því að ná að þekkja orðin sjónrænt  byggist á hæfni til að sundurgreina öll hljóð orðanna og vita nákvæmlega hvaða stafir eru í orðunum. Orðin festast smám saman í sjónrænu langtímaminni í gegnum framburð hljóðanna (með hljóðaaðferðinni ) og merkingu orðanna. Rannsóknir sýna að þjálfaðir lesarar gefa hverjum einasta staf orðanna gaum og með þeim hætti ná þeir að festa orð með nákvæmum hætti í minninu til þess síðan að þekkja þau með fljótvirkum hætti við lestur. 

Það er mikilvægt að nemandi skrifi eitthvað á hverjum degi t.d. eina setningu frá eigin brjósti. Þannig æfist þessi nauðsynlega hljóðgreining (sundurgreining og samtenging hljóða) á stökum hljóðum orðanna. Sérstaklega er mælt með að nemendur skrifi frá eigin brjósti orð og setningar um eitthvað sem þeir hafa áhuga á. Séu þeir tregir til þess má byrja á því að lesa upp stök orð eða setningar úr lesefni dagsins. 

Nemandi þarf einnig að lesa á hverjum degi a.m.k. 20 mín á dag en alls ekki of erfiðan texta. Gott væri að kröfur um lestrarnámið kæmu frá skólanum. En það er líka nauðsynlegt að foreldrar taki þátt í þjálfuninni því þetta er mikil vinna sem aðeins tekst ef unnið er markviss á hverjum degi. 

Eins og þú lýsir ástandinu þá virðist sonur þinn eiga erfitt með að lesa textana sem þú nefnir og það er trúlega ástæða þess að hann nær ekki lesskilningi. Sennilega fer of mikil einbeiting í að lesa orðin (að beita lestækninni) þannig að hann nær ekki að gefa innihaldi lesefnis gaum í nægjanlegum mæli. Einnig þarf að hafa í huga að það eru bein tengsl milli orðaforða nemenda og lesskilnings. Því er mikilvægt að útskýra orð í lestexta jafnóðum. Það er jafnframt mikilvægt að hann hlusti markvisst á aldursvarandi bókmenntatexta til þess að hafa möguleika á því að byggja upp orðaforða og halda í við jafnaldra hvað þann þátt varðar. Að sama skapi er mikilvægt að hvetja hann til að takast á við stafsetninguna því það hjálpar honum við lesturinn.

Mig langaði að spyrja hvort betra sé að kenna hljóðlíka stafi saman s.s. b/p; k/g; d/t eða ekki?

Ekki er talið ráðlegt að kenna byrjendum í  lestri hljóðlíka stafi samtímis.  Einkum er það varhugavert fyrir börn sem eru í áhættu með dyslexíu, þar sem sum þeirra eru lengi að festa bókstafina og hljóð þeirra og hættir til að ruglast á hljóðlíkum stöfum.  Það sem helst getur valdið  erfiðleikum/ruglingi  er að myndunarstaðir hljóðanna eru þeir sömu. Það þýðir að þau eru borin fram með mjög svipuðum hætti.  Sem dæmi má nefna að hljóð stafanna b og p eru bæði mynduð með því að setja varirnar saman. Eini munurinn  á hljóðmyndun þeirra er að raddböndin titra lítillega við myndun á hljóði  b, en ekki þegar p-hljóðið er myndað. Þessi líkindi gera ungum börnum, ekki síst þeim sem eiga við hljóðgreiningarvanda að etja, erfitt og oft á tíðum ókleift að greina á milli þeirra. Því  er mælt með að byrja að kenna stafi sem hafa ólík hljóð sem borin eru fram með ólíkum hætti (Bear o. fl., 2004; Tankersley, 2003).   Af þessum sömu ástæðum er ekki ráðlegt að kenna saman a og á,  o og ó, u og ú, i og í .  Að greina á milli hljóðlíkra stafa getur einnig reynst nemendum af erlendum uppruna afar erfitt.

Af hverju eru foreldrar lesblindra barna settir í það að segja börnum hvað felst í lesblindu (krakkar hlusta nú ekki alltaf á foreldra sína). Betra væri að aðilar innan skólanna gerðu það þar sem þeir hafa meiri þekkingu á þessu sviði og geta komið með miklu betri svör fyrir lesblinda (því það er réttur hvers einstaklings að vita hver fötlun hans er). Þeir lenda í vandræðum vegna veikleikans þar sem þeir vita ekki hver hann er og gera sína greiningu sjálfir með því að líta á fólk sem það er sett í hóp með.
 
Það eru aðeins sérkennarar og sérfræðingar með ákveðna þekkingu og réttindi á greiningarprófin sem mega greina (setja stimpil) og því ættu þeir auðvitað líka að útskýra hvernig vandinn (dyslexían) birtist. Það gera þeir væntanlega í geiningarskýrslunum og á skilafundum við lok hverrar greiningar. Foreldrar hafa oftast ekki nægilegar forsendur til að útskýra niðurstöður fyrir börnunum og því er það tvímælalaust hlutverk kennara og eða greiningaraðilans að gera það. Foreldrar þurfa einnig að kynna sér niðurstöður vel til að geta stutt við bakið á börnunum, en auðvitað skipta aðstæður hverju sinni hér miklu máli sem og aldur og þroski þeirra sem verið er að greina.

Mig langar að spyrja varðandi spurninguna um meðfötlunina, það er að segja að sérfræðingar segja að lesblinda sé ekki bara vandi í skóla. Lesblinda getur líka truflað daglegt líf. Mætti ekki greina það sem fötlun ? En jú mesti vandinn er í skólanum en lesblinda er ekki bara námsörðugleikar.
 
 
Dyslexía og einkenni hennar eru greind án tillits til þess hvort aðrir kvillar séu samfara henni. Ein og sér tengist dyslexía fyrst og fremst vandamálum við að lesa og vinna með ritmál. Fram að þessu hefur það ekki talist til fötlunar hér á landi. Í sumum tilfellum eru aðrir kvillar samfara dyslexíu og þá kvilla sjá aðrir sérfræðingar um að greina. En því fleiri frávik sem fylgja því meiri erfiðleikar og meiri hætta á að þeir trufli daglegt líf viðkomandi.
Það erfitt að svara því hvort þá sé um fötlun að ræða enda hlýtur það að vera matsatriði hverju sinni.
 

Af hverju er lesblinda ekki viðurkennd sem fötlun ?

Í lögum um málefni fatlaðra (nr. 59/1992) 1. kafla, 1. grein segir :
,, Markmið þessara laga er að tryggja fötluðum jafnrétti og sambærileg lífskjör við aðra þjóðfélagsþegna og skapa þeim skilyrði til þess að lifa eðlilegu lífi.
Við framkvæmd á markmiðum laganna skal tryggja heildarsamtökum fatlaðra og aðildarfélögum þeirra áhrif á stefnumörkun og ákvarðanir er varða málefni fatlaðra”

Í 2. grein segir: ,, Sá á rétt á þjónustu samkvæmt lögum þessum sem er andlega eða líkamlega fatlaður og þarfnast sérstakrar þjónustu og stuðnings af þeim sökum. Hér er átt við þroskahömlun, geðfötlun, hreyfihömlun, sjón- og heyrnarskerðingu. Enn fremur getur fötlun verið afleiðing af langvarandi veikindum, svo og slysum.” http://www.althingi.is/lagas/nuna/1992059.html

Þessar tilvitnanir sýna að lagaramminn er rúmur og hægt er að veita fólki með lesblindu mismunandi þjónustu með tilvísun til þeirra. Dæmi um það má finna í stefnu Háskóla Íslands, en þar segir m.a. ,, Markmið Háskóla Íslands er að skapa fötluðum stúdentum og starfsfólki þau skilyrði sem gerir þeim kleift að taka virkan þátt í háskólastarfinu. Samkvæmt stefnu þessari er fötlun skilgreind í sinni víðustu merkingu og tekur til hreyfi- og skynhamlana, andlegra veikinda, sértækra námsörðugleika og tímabundinna líkamlegra og sálrænna vandamála sem áhrif hafa á athafnir daglegs lífs. Stefnan tekur einnig til almennings sem sækir opinbera viðburði á vegum skólans.” Sjá nánar á  http://www.hi.is/page/namsradgjof_stefna

Í Tölvumiðstöð fatlaðra geta lesblindir fengið ráðgjöf og aðstoð varðandi tölvur og tölvubúnað t.d., leiðréttingarforrit og talgervla, sjá nánar http://www.tmf.is/ny%20tækni.%203.htm

Reglan hér á landi hefur verið sú að skilgreina námserfiðleika ekki sem fötlun, en eins og þessi dæmi sýna fer það eftir því hvernig lög um málefni fatlaðra eru túlkuð. 
                           

Hvers vegna er lesblindum blandað saman við fólk sem er með annan misþroska ?

Orsakir lesblindu má rekja til taugafræðilegra frávika. Þessi frávik birtast með mismunandi hætti og eru misalvarleg. Taugafræðilegir veikleikar geta verið afmarkaðir við ákveðna úrvinnslu í heilastarfseminni, en það er hins vegar alltaf spurning hversu víðtækir þeir eru. Rannsakendur benda á að þannig geti aðrar fylgiraskanir birst samfara dyslexíu (lesblindu). Ástæða þessa er talin vera sú að fylgiraskanir nái til sömu eða nálægra svæða innan heilans. Hér er einkum um að ræða athyglisbrest (ADD), athyglisbrest með ofvirkni (ADHD), sértæka málþroskaröskun (SLI) og dyspraxíu.  Allir þessir taugafræðilegu veikleikar hafa hver um sig ákveðin greiningarviðmið og sérstök meðferðarúrræði. Fólki sem ekki hefur þekkingu á þessum frávikum og mismunandi einkennum þeirra hættir til að rugla þeim saman. Í dag er lögð sérstök áhersla á að aðgreina þessi frávik í þeim tilgangi að ná betri árangri í kennslu og þjálfun. Það er einnig mjög mikilvægt gagnvart persónulegum stuðningi við nemandann og til að vernda og styrkja sjálfsímynd hans (Höien & Lundberg, 2000, Deponio, 2004; Snowling, 2006). Hugtakið misþroski hefur víða merkingu. Ragna Freyja Karlsdóttir segir í svari á Ofvirknivef GÓP frétta að  hugtakið misþroski ,,nái yfir mörg einkenni þroskafrávika sem lýsa sér aðallega í athyglis- og einbeitingarerfiðleikum, erfiðleikum í sambandi við hreyfistjórnun og erfiðleikum í úrvinnslu skynjunar á ýmsum sviðum. “ Hún segir ennfremur: ,, Hugtakið misþroski er oft notað sem regnhlífarhugtak yfir bæði þroskafrávik af ýmsu tagi og einnig yfir greiningarviðmið sem lúta að hegðun eins og til dæmis ofvirkni." Sjá nánar á
http://www.gopfrettir.net/rfk/misthroski/svarlist.htm

Hvar er hægt að nálgast þetta myndband um hvernig hægt er að kenna staf og hljóð hans með fjölbreyttum hætti? 

Myndbandið er undir tenglinum Lestrarnám sem er á láréttum myndtengli efst á vefnum.

Ég er með 4 ára gamlan strák, sem var mjög seinn af stað að tala og fór í nokkra tíma hjá talmeinafræðing þegar hann var rúmlega tveggja og hálfs út af áhyggjum foreldra. Það gekk ágætlega, það kom í ljós að það vantaði mörg hljóð hjá honum en honum fór nokkuð fram. Nú er hann nýlega fluttur til Svíþjóðar og er að fara í skoðun hjá talmeinafræðing þar á næstu dögum. Hann segir aðeins nokkur orð í sænsku en skilur orðið heilmikið. Hann er enn mjög óskýr, en hann syngur mikið og hlustar mikið á sögur og getur endursagt þær en erfitt er að skilja hann. Við höfum leiðrétt hann nokkuð mikið og látið hann segja aftur með réttum hljóðum og það hefur gengið ágætlega en hvað getum við gert til að aðstoða hann meir með íslenskuna?

Það er erfitt að ráðleggja nema vita hvaða próf voru lögð fyrir þegar hann fór fyrst til talmeinafræðings.  Það er mikilvægt að byrja á því að ganga úr skugga um hvort um málþroskafrávik er að ræða á eigin tungumáli og hvers konar málþroskafrávik. Einnig þarf að skoða hvort að það eru lestrarörðugleikar í fjölskyldunni og hvort um er að ræða vanda í hljóðkerfisvitund sem er mikilvæg fyrir lestur. Vandi í hljóðkerfisvitund getur endurspeglast í framburðarfrávikum. Þessa þætti þarf að skoða til að geta veitt viðeigandi ráðgjöf. Það væri gagnlegt fyrir þig næst þegar þú kemur til Íslands að hafa aftur samband við þennan talmeinafræðing sem þú fórst til þegar drengurinn var yngri og fá áframhaldandi ráðgjöf frá honum.

Eftir að hafa farið á heimasíður nokkurra framhaldsskóla má sjá að það er afar mikill munur á hvaða aðstoð og úrræði eru í boði fyrir lesblinda. Lesblindur sonur minn er í framhaldsskóla í Reykjavík og er lengri próftími það eina sem boðið er uppá. Hefur nokkur úttekt verið gerð á því hvernig framhaldsskólarnir eru að standa sig gangvart lesblindum?

Ekki hefur verið gerð nein heildarúttekt á þjónustu framhaldsskólanna við nemendur með lestrarerfiðleika (upplýsingar fengnar frá menntamálaráðuneyti). Menntamálaráðherra skipaði nefnd til þess að gera tillögur um úrræði fyrir börn með lesblindu og aðra lestrarerfiðleika í grunn- og framhaldsskólum í nóvember 2006. Sjá nánar http://bella.stjr.is/utgafuskra/rit.adp?id=35265

Mig langar að vita hvernig og hvort á að breyta reglum varðandi samræmd próf í 10. bekk og í framhaldi af því inntökuskilyrðum fyrir börn með lesblindu í framhaldskóla t.d. varðandi iðnnám sem hentar lesblindum vel. Takk

Þótt lesblindir einstaklingar þurfi oftast að hafa mikið fyrir lestrarnáminu geta þeir farið í hvaða framhaldsnám sem er eins og dæmin sýna. Hér á landi og erlendis veita framhaldsskólar og háskólar nemendum stuðning og tilhliðranir, en rétt er að hafa í huga að þjónustan getur verið mismunandi eftir skólum.

Samkvæmt nýju frumvarpi menntamálaráðherra sem nú liggur fyrir á Alþingi verða felld brott ákvæði um samræmd lokapróf í 10. bekk. Í stað þeirra eiga að koma könnunarpróf í íslensku, stærðfræði og ensku að hausti í 10. bekk.  Í frumvarpinu er einnig lagt til að tekin verði upp fræðsluskylda til 18 ára aldurs til að tryggja rétt nemenda til skólavistar og náms. Í framhaldsskólafrumvarpinu er lögð áhersla á aukin veg starfs- og verknáms og m.a. lagt til að stúdentspróf á bóknáms- og verknámsbrautum verði jafngild (sjá greinar í Morgunblaðinu, Fréttablaðinu og 24 stundum, 28. nóv. 2007). Ekki er ljóst á þessari stundu hver framvindan verður því frumvarpið hefur ekki verið samþykkt og hugsanlega eiga breytingatillögur eftir að koma fram.

Eru fleiri drengir greindir með lesblindu heldur en stúlkur - og ef svo er, eru einhverjar rannsóknir sem styðja þetta?

Eldri rannsóknir sem gerðar hafa verið á mismunandi tíðni lestrarerfiðleika meðal drengja og stúlkna sýndu að lestrarerfiðleikar voru mun algengari meðal drengja (Critchley 1970; Goldberg & Schiffman 1972; Thomson 1984). Rannsókn Naidoo (1972) sýndi hlutföllin 5:1 og Rutter, Tizard & Whitmore (1970) hlutföllin 3,3:1.  Niðurstöður nýrri langtímarannsókna hafa hins vegar ekki sýnt sambærilegan mun á milli kynja (Prior, Sanson, Smart & Oberklaid 1995 og Shaywitz, Shaywitz, Fletcher & Escobar 1990) og benda þær til að það séu jafnmargar stúlkur og drengir sem glími við lestrarerfiðleika. Þessi mikli munur á ofangreindum niðurstöðum er rakinn til mismunandi viðmiða/skilgreininga við greiningu og flokkun á nemendum með lestrarerfiðleika. Shaywitz o.fl. (1990) bentu á að drengir væru virkari, hefðu minna úthald og trufluðu meira kennslustundir en stúlkur. Nemendur sem eru slakir í lestri og með hegðunar- og einbeitingarvanda eru líklegri til að vera sendir í lestrargreiningu en þeir sem eingöngu eiga í erfiðleikum með lestur. Þegar eingöngu er stuðst við mælikvarða á lestrargetu við samanburð kynjanna virðist tíðni lestrarerfiðleika álíka meðal drengja og stúlkna (Catts og Kamhi 2005; Berninger o. fl. 2007). Ein nýjasta rannsókn á þessu sviði (Berninger o.fl. 2007), þar sem þátttakendur voru bæði börn og fullorðnir sýndi engan mun á getu stúlkna og drengja á lestrarprófum. Hins vegar kom í ljós að drengir og fullorðnir karlmenn stóðu verr að vígi í skrift og ritun en stúlkur og fullorðnar konur. Karlmennirnir áttu jafnframt í meiri erfiðleikum með stafsetningu,  nákvæmni og leshraða en konurnar.

Ef einstaklingur á framhaldsskólastigi telur sig vera með lesblindu, hvert er ferlið til að greina hann?

Ef nemandi í framhaldsskóla hefur grun um að hann sé lesblindur er best að hafa samband við námsráðgjafa eða þá aðila innan skólans sem aðstoða nemendur með lestrarerfiðleika. Í framhaldsskólum eru námsráðgjafar og kennarar sem veita lesblindum nemendum aðstoð og ráðgjöf og vísa þeim til greiningaraðila. Sjá einnig upplýsingar á tenglinum um greiningar og ráðgjöf.

Hver hefur umsjón með þessum vef? Það kemur ekkert fram hver er ábyrgur fyrir honum.

Þú sérð það undir liðnum vefhönnun.